Nadchodzi kolejowa konkurencja w regionach. Czy samorządy wojewódzkie są do niej przygotowane?

Samorządy wojewódzkie, którym kończą się umowy z obecnymi przewoźnikami lub otwierają nowe połączenia, już teraz nie mogą zlecić przewozów bezpośrednio – muszą organizować przetargi. Wynika to wprost z przepisów polskiego prawa i ustaleń Polski z Komisją Europejską. Nie będzie w tej kwestii żadnych wyjątków, a obchodzenie przepisów grozi między innymi utratą środków unijnych.

Konkurencja na rynku kolejowym to korzyści dla pasażerów, którzy mogą liczyć na częstsze połączenia i tańsze bilety. W wielu krajach, które przed nami otworzyły rynki, konkurencja doprowadziła do wzrostu liczby pasażerów. Zyskali pasażerowie, ponieważ spadły ceny biletów, przybyło pociągów, ale na zmianach skorzystają również samorządy – konkurencja to przede szystkim oszczędności. Tak to działa we wszystkich branżach.

To duża zmiana , ale jest nieodwracalna i trzeba się do niej przygotować. W części województw, którym kończy się umowa z obecnym operatorem, czasu pozostało już niewiele. Uruchomienie usług kolejowych to duże wyzwanie. Trzeba zabezpieczyć tabor, pracowników, bazę, dokumentację – to dla nowego przewoźnika co najmniej kilkanaście miesięcy intensywnej pracy. Pierwsze umowy kolejowe w województwach zaczynają wygasać pod koniec 2024 roku, dlatego samorządy – chcąc zrobić to dobrze – muszą zacząć działać już teraz.

Konkurencja na torach przyniesie korzyści dla pasażerów, takie jak rozszerzenie siatki połączeń, obniżenie cen biletów i lepszą jakość usługi.

Dominika Żelazek, prezes Arriva, przewoźnika wyłonionego w drodze przetargu konkurencyjnego w woj. kujawsko-pomorskim, mówi:

Nie trzeba się bać otwarcia rynku. Przykłady z wielu branż pokazują, że konkurencja przynosi wiele pozytywnych zmian zarówno dla pasażerów, jak i samorządów, a te są potrzebne na kolei, aby była pierwszym wyborem jako środek transportu. Otwarcie rynku regionalnego przewozów kolejowych jest nieuniknione. To dzieje się już teraz. Oczywiście, trzeba przeprowadzić ten proces stopniowo, by dać możliwość odpowiedniego przygotowania się i województwom, i zainteresowanym przewoźnikom. To pozwoli na osiągnięcie największych korzyści z tej zmiany.

Na rynku usług publicznych konkurencja doprowadzi do wyboru jednego spośród wielu przewoźników (na czas określony), a w przewozach komercyjnych stale konkurować będzie wielu przewoźników. W efekcie liczba dofinansowanych pociągów zostanie znacznie ograniczona.

Eksperci wskazują, że do ogłoszenia przetargów należy przygotowywać się niezwłocznie. W przeciwnym razie przetargiem może zainteresować się tylko jeden przewoźnik, czyli ten, który przewozy realizował dotychczas. To niosłoby za sobą ryzyko wielu negatywnych konsekwencji, takich jak: konflikt z przepisami antymonopolowymi i przepisami o pomocy publicznej, sankcje administracyjne, cywilne, karne, łącznie z zablokowaniem środków unijnych, np. na inwestycje urzędów marszałkowskich w tabor. Harmonogram otwarcia rynku w UE wyznacza 25 grudnia 2023 roku jako termin, od którego operator powinien być wybierany w procedurze konkurencyjnej. Umowy powierzone na starych zasadach nie powinny obowiązywać dłużej niż do 2033 roku.

Samo rozpoczęcie świadczenia usług wymaga wielu istotnych czynności przygotowawczych, w tym: pozyskania taboru i jego homologacji, jeśli tabor jest z zagranicy, zapewnienia personelu – w szczególności maszynistów – przygotowania obsługi technicznej i odpowiedniej dokumentacji.

Z orzecznictwa KIO wynika, że potrzeba na te czynności minimum dwóch lat od podania do publicznej wiadomości informacji o planowanym zamówieniu.

Umowy o świadczenie usług w województwach zaczynają wygasać pod koniec 2024 roku, co wiąże się z koniecznością przeprowadzenia rzetelnych przetargów. Korzyści z konkurencji na kolei będą widoczne zarówno w przewozach publicznych, jak i komercyjnych. Wystarczy wspomnieć transparentne relacje między organizatorem a przewoźnikiem i ograniczenie możliwych nacisków na organizatora, dyktowanych interesami wykonawcy. Ale należy pamiętać także o „klasycznych” korzyściach rynkowych, takich jak: większa liczba połączeń, motywacja do zwiększania liczby pasażerów, weryfikacja kosztów usług i poziomu dofinansowania, rozwój oferty bez angażowania środków publicznych, poprawa jakości, nowe produkty, rywalizacja cenowa, nowe źródła finansowania inwestycji itd.

W wielu krajach, które przed nami otworzyły rynki, konkurencja doprowadziła do wzrostu liczby pasażerów, a rzetelne przetargi przyniosły oszczędności rzędu 30% środków publicznych. Zyskali pasażerowie, ponieważ spadły ceny biletów, przybyło pociągów i powstało wiele nowych tras. Jednym słowem – lepsza jakość za te same lub mniejsze pieniądze.

Województwo - jako organizator przewozów - jest przygotowane do każdego dopuszczonego obowiązującymi przepisami trybu wyboru operatora wojewódzkich przewozów pasażerskich w transporcie kolejowym - stwierdził marszałek Stawiarski.

Czy województwo jest w stanie zapewnić konkurencyjne warunki dla wszystkich zainteresowanych świadczeniem usług w regionie przewoźników

Zamierzamy zapewnić takie warunki, aby możliwa była jak najszersza konkurencja w wyborze operatora w trybie przetargu nieograniczonego.

Planujecie ogłoszenie konkurencyjnego przetargu z odpowiednim wyprzedzeniem?

Obecnie realizujemy umowę wieloletnią w zakresie publicznego transportu zbiorowego, której planowany termin zakończenia przypada na grudzień 2030 r. Jeśli ustawowo samorządowi województwa dalej zostanie powierzone zadanie polegające na organizacji przewozów kolejowych w regionie, czynności w tym zakresie będą podejmowane stosownie do obowiązujących przepisów. Zapewniam, że wszczęcie procedury wyboru operatora rozpoczniemy z odpowiednim wyprzedzeniem.

Czy województwo „wpuści” innych przewoźników na tory, zgodnie z obowiązującym prawem?

Jako organizator zamierzamy stosować się do odpowiednich przepisów w zakresie wyboru operatora/operatorów publicznego transportu zbiorowego - deklaruje marszałek Stawiarski.

Do 2030 roku na inwestycje na kolei przeznaczymy 170 mld zł – wynika ze zaktualizowanego programu rządowego. Priorytety programu inwestycyjnego to dokończenie rozpoczętych dużych projektów, jak linia średnicowa w Warszawie, tunel w Łodzi, modernizacja trasy Gdynia – Słupsk. Kontynuowane będą prace na kluczowych liniach: Katowice – Zebrzydowice, Rail Baltica Białystok – Ełk – Trakiszki.

W celu ograniczenia wykluczenia komunikacyjnego budowana będzie m.in. linia kolejowa Podłęże – Tymbark, modernizowana linia Skierniewice – Łuków czy Bydgoszcz – Kościerzyna – Gdynia.

Efektem inwestycji przewidzianych w KPK będą szybkie połączenia. Po raz pierwszy w historii polskiej kolei możliwa będzie podróż pociągiem pasażerskim z prędkością 250 km/h. Pierwszymi odcinkami z taką dopuszczalną prędkością będą Centralna Magistrala Kolejowa i odcinek Ełk – Suwałki – granica państwa (fragment międzynarodowego korytarza Rail Baltica)